We horen regelmatig over virussen: van een simpele verkoudheid tot wereldwijde pandemieën zoals corona. Toch is het lang niet voor iedereen duidelijk wat een virus nu precies is. In dit artikel lees je wat een virus is, hoe het zich voortplant, wat het verschil is met een bacterie en hoe je jezelf kunt beschermen tegen virusinfecties.
Wat is een virus?
Een virus is een microscopisch klein deeltje dat alleen kan overleven en zich vermenigvuldigen in een levende cel.
Virussen bestaan uit genetisch materiaal (DNA of RNA), verpakt in een eiwitmantel. Ze hebben geen eigen stofwisseling en zijn dus niet ‘levend’ in de klassieke zin van het woord. Om zich voort te planten, dringen ze een cel binnen en gebruiken ze die cel om kopieën van zichzelf te maken.
Zodra het virus zich vermenigvuldigt, barst de gastcel vaak open en verspreiden de nieuwe virusdeeltjes zich naar andere cellen. Dit kan ziekten veroorzaken, variërend van mild (zoals verkoudheid) tot ernstig (zoals hiv of ebola).
Hoe plant een virus zich voort in het lichaam?
Een virus bindt zich aan een lichaamscel en injecteert zijn genetisch materiaal.
Daarna gebruikt het de cel als een soort fabriek om nieuwe virusdeeltjes aan te maken. Het proces verloopt in vijf stappen:
- Hechting aan de gastcel
- Binnendringen van het virale erfelijk materiaal
- Vermenigvuldiging van genetisch materiaal en viruseiwitten
- Assemblage van nieuwe virusdeeltjes
- Vrijlating van nieuwe virussen, vaak door het openbarsten van de cel
Dit proces verloopt snel: sommige virussen maken binnen een paar uur duizenden kopieën.
Wat is het verschil tussen een virus en een bacterie?
Virussen en bacteriën zijn beide ziekteverwekkers, maar verschillen sterk van elkaar:
- Bacteriën zijn levende micro-organismen met een eigen stofwisseling. Ze kunnen zelfstandig groeien en delen zich uit eigen kracht.
- Virussen hebben altijd een gastcel nodig en zijn afhankelijk van die cel om zich voort te planten.
Een belangrijk verschil in behandeling is dat antibiotica alleen werken tegen bacteriën, niet tegen virussen. Voor virusinfecties zijn soms antivirale middelen of vaccins nodig.
Welke ziektes worden veroorzaakt door virussen?
Virussen kunnen een breed scala aan ziektes veroorzaken, van mild tot levensbedreigend. Enkele bekende voorbeelden zijn:
- Verkoudheid en griep (influenzavirus)
- Waterpokken (varicella-zoster-virus)
- Mazelen (mazelenvirus)
- Hiv (humaan immunodeficiëntievirus)
- Covid-19 (coronavirus SARS-CoV-2)
Sommige virussen blijven levenslang in het lichaam aanwezig (zoals herpes), terwijl andere na herstel volledig verdwijnen.
Hoe kun je je beschermen tegen virussen?
Je kunt virusinfecties niet altijd voorkomen, maar je kunt de kans wel sterk verkleinen:
- Vaccinatie tegen specifieke virussen, zoals griep, mazelen of covid-19
- Handen wassen met water en zeep
- Contact vermijden met mensen die symptomen vertonen
- Ventilatie in binnenruimtes om overdracht via de lucht te beperken
- Gezonde levensstijl voor een sterk immuunsysteem
Bij uitbraken of pandemieën kunnen ook extra maatregelen gelden zoals mondmaskers of quarantaine.
Veelgestelde vragen
Is een virus levend?
Niet in klassieke zin. Een virus heeft geen stofwisseling en leeft alleen binnen een gastcel. Buiten een cel is het inactief.
Hoe klein is een virus?
De meeste virussen zijn 20 tot 300 nanometer groot. Dat is tientallen keren kleiner dan een bacterie.
Kan een virus vanzelf verdwijnen uit je lichaam?
Ja, bij veel virussen ruimt je immuunsysteem ze zelfstandig op. Soms blijft een virus echter slapend aanwezig.
Werkt antibiotica tegen een virus?
Nee, antibiotica zijn specifiek voor bacteriën. Tegen virussen gebruik je antivirale middelen of vaccins.
Wat is een mutatie bij een virus?
Een mutatie is een kleine verandering in het erfelijk materiaal van het virus. Hierdoor kunnen varianten ontstaan die zich anders gedragen of sneller verspreiden.
